Όταν οι αρχαιολόγοι βρίσκουν αρχαίους ανθρώπινους σκελετούς, μία βασική πρόκληση που αντιμετωπίζουν είναι να προσδιορίσουν αν το άτομο ήταν άνδρας ή γυναίκα με βάση τα οστά του. Πώς το καταφέρνουν αυτό και πόσο ακριβείς είναι οι τεχνικές τους;
«Γενικά, εξετάζουμε τις διαφορές στο σχήμα και το μέγεθος των οστών μεταξύ των δύο φύλων», δήλωσε στο LiveScience ο Sean Tallman, βιολογικός ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Βοστώνης. «Αλλά καμία μέθοδος δεν είναι 100% ακριβής».
Το μήκος των οστών του ποδιού
Οι αρχαιολόγοι συχνά μετρούν μακριά, λεπτά οστά, όπως το μηριαίο και την κνήμη (που αποτελούν το πόδι), και στη συνέχεια χρησιμοποιούν στατιστικές μεθόδους για να προβλέψουν το φύλο του ατόμου. Κατά μέσο όρο, οι άνδρες είναι περίπου 15% μεγαλύτεροι από τις γυναίκες, ωστόσο πολλές μεταβλητές — όπως η διατροφή, η γενετική, οι ασθένειες και το περιβάλλον — επηρεάζουν το μέγεθος του σώματος, δημιουργώντας μεγάλες διαφορές ακόμη και μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου.
Οι μετρήσεις με αυτή τη μέθοδο είναι ακριβείς σε ποσοστό 80% έως 90%. Ωστόσο, εάν η λεκάνη του σκελετού είναι καλά διατηρημένη, η απλή εξέταση ορισμένων χαρακτηριστικών της είναι γενικά μια πιο ακριβής μέθοδος σε σχέση με τις μετρήσεις των οστών των ποδιών.
Η μέθοδος Phenice
Η κύρια μέθοδος εκτίμησης του φύλου ενός ατόμου από τη λεκάνη ονομάζεται μέθοδος Phenice, από το όνομα του ανθρωπολόγου που την πρότεινε τη δεκαετία του 1960. Οι διαφορές στο σχήμα του ηβικού οστού στο μπροστινό μέρος της λεκάνης σχετίζονται με το φύλο ενός ατόμου – ένα ψηλότερο ηβικό οστό είναι πιο πιθανό να ανήκει σε άνδρα, ενώ ένα πλατύτερο είναι πιο πιθανό να ανήκει σε γυναίκα. Ένας καλά εκπαιδευμένος αρχαιολόγος μπορεί να προβλέψει το φύλο ενός σκελετού με ακρίβεια περίπου 95% με αυτή τη μέθοδο.
Η ανάλυση DNA
Με την ανάλυση του αρχαίου DNA οι επιστήμονες προσδιορίζουν την παραλλαγή ενός γονιδίου που συνδέεται με το φύλο και σχετίζεται με την παραγωγή σμάλτου στα δόντια. Αυτή η τεχνική έχει πλέον ακρίβεια περίπου 99%, ακόμη και σε αρχαιολογικούς σκελετούς. Ωστόσο, δεδομένου ότι το DNA αποσυντίθεται με την πάροδο του χρόνου, δεν είναι δυνατόν να αναλυθούν με αυτόν τον τρόπο όλοι οι αρχαιολογικοί σκελετοί.
Οι ειδικές περιπτώσεις
Παρά την τεχνολογική πρόοδο, πολλοί ανθρωπολόγοι επισημαίνουν ότι το βιολογικό φύλο δεν είναι πάντα δυαδικό, αλλά μάλλον διτροπικό, με αρκετή επικάλυψη ανάμεσα στα δύο άκρα. Δηλαδή, υπάρχει σημαντικό ποσοστό ανθρώπων που δεν εντάσσονται απόλυτα στα πρότυπα του «άνδρα» ή «γυναίκας». Περίπου 1,7% του παγκόσμιου πληθυσμού είναι διαφυλικά άτομα, δηλαδή έχουν χαρακτηριστικά και των δύο φύλων.
Μερικά παραδείγματα διαφυλικών καταστάσεων περιλαμβάνουν τη συγγενή υπερπλασία των επινεφριδίων, μια υπερπαραγωγή ανδρικών ορμονών που μπορεί να κάνει τα γυναικεία γεννητικά όργανα να φαίνονται αμφίβολα κατά τη γέννηση· το σύνδρομο Klinefelter, με μικρούς όρχεις και διευρυμένους μαστούς σε άτομα που γεννήθηκαν αρσενικά· το σύνδρομο αντίστασης στα ανδρογόνα, με το οποίο ένα άτομο μπορεί να γεννηθεί με εξωτερικά γεννητικά όργανα γυναικείου τύπου αλλά χωρίς εσωτερικά αναπαραγωγικά όργανα· και την ανεπάρκεια της 5α-αναγωγάσης 2, στην οποία ένα φαινομενικά θηλυκό βρέφος αναπτύσσει αργότερα πέος και όρχεις.
Γίνονται και λάθη
Το βιολογικό φύλο είναι μόνο μία διάσταση – η κοινωνική έννοια του φύλου, που αφορά ρόλους και ταυτότητες, είναι πιο δύσκολο να ανιχνευτεί σε σκελετικά κατάλοιπα. Για παράδειγμα, σημάδια από χειρωνακτικές εργασίες που ήταν παραδοσιακά «ανδρικές» ή «γυναικείες» μπορεί να εντοπιστούν, αλλά δεν δίνουν πλήρη εικόνα για την ταυτότητα του ατόμου.
Τα λάθη δεν λείπουν: στην Πομπηία, ανάλυση DNA έδειξε πως δύο σκελετοί που θεωρήθηκαν μητέρα και παιδί ήταν στην πραγματικότητα ένας άνδρας και ένα άσχετο παιδί. Σε άλλη περίπτωση, ένας πολεμιστής των Βίκινγκς με πλήρη οπλισμό αποδείχθηκε χρωμοσωμικά γυναίκα.
Αν και η ανάλυση DNA μπορεί να αυξήσει δραματικά την ακρίβεια του χρωμοσωμικού προσδιορισμού του φύλου, αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι οι αρχαιολόγοι έχουν λύσει τα προβλήματα της εκτίμησης του φύλου από αρχαία ανθρώπινα λείψανα.
Όπως το θέτει η Kaleigh Best, βιολογική ανθρωπολόγος στο Πανεπιστήμιο της Δυτικής Καρολίνας, «οι επιστημονικές εξελίξεις έχουν διευκολύνει τον προσδιορισμό περιορισμένων πτυχών του φύλου από αρχαίους σκελετούς, αλλά η εξακρίβωση της ταυτότητας ενός ατόμου από τον σκελετό του είναι στην πραγματικότητα πολύ πιο περίπλοκη από ό,τι πιστεύαμε κάποτε».
