Κονκλάβιο: Πώς γίνεται η μυστική εκλογή του Πάπα – Ο λευκός καπνός και οι άγνωστοι Ποντίφικες

Πρόκειται για μία διαδικασία ουσιαστικά αμετάβλητη εδώ και 800 χρόνια. Είναι μια δημοκρατική διαδικασία καθώς απαιτεί πολλούς γύρους ψηφοφορίας μέχρι να προκύψει συναίνεση στο πρόσωπο που θα ηγηθεί της εκκλησίας με τους 1,4 δισ. πιστούς παγκοσμίως.

Προς το παρόν δεν υπάρχει καθορισμένη ημέρα για την έναρξη του Κονκλαβίου, το οποίο προέρχεται από τη λατινική λέξη conclāve που σημαίνει κλειδωμένο δωμάτιο για τη φύλαξη τιμαλφών ή για τη κράτηση κάποιου. Οι καρδινάλιοι συναντήθηκαν την Τρίτη (22/4) για να συζητήσουν ένα χρονοδιάγραμμα χωρίς ωστόσο να υπάρξει κάποια σχετική ανακοίνωση.

Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες, μόνο καρδινάλιοι κάτω των 80 ετών επιτρέπεται να ψηφίσουν, όπως αναφέρει ο Independent.

Επίσημα οι υποψήφιοι για τον παπικό θρόνο πρέπει να είναι μόνο άνδρες και Καθολικοί, αν και στην πραγματικότητα οι Ποντίφικες επιλέγονται μόνο από τις τάξεις των καρδιναλίων εδώ και αιώνες.

Δεν υπάρχει όριο ηλικίας για το ποιος μπορεί να γίνει Πάπας. Ο Φραγκίσκος ήταν 76 ετών όταν ανέλαβε το αξίωμα και το κατείχε μέχρι τον θάνατό του σε ηλικία 88 ετών.

Ο Βενέδικτος πριν από αυτόν ήταν 78 ετών και ήταν Πάπας μόνο για οκτώ χρόνια πριν από την συνταξιοδότησή του σε ηλικία 85 ετών.

Πληροφορίες θέλουν πλέον να επιλέγονται μεγαλύτεροι σε ηλικία καρδινάλιοι για το αξίωμα του Πάπα προκειμένου να μην έχει μεγάλη διάρκεια η θητεία τους στο θώκο.

Το ιστορικό προηγούμενο

Η ιστορία έχει δείξει ότι σπάνια η επιλογή του εκάστοτε Πάπα γίνεται από τις τάξεις των papabili, δηλαδή, από εκείνους που τα ονόματά τους έχουν ακουστεί ως πιθανοί διάδοχοι.

Μία από τις σπάνιες φορές που η ρήση «όποιος μπαίνει στον Κονκλάβιο ως Πάπας βγαίνει ως καρδινάλιος» δεν επιβεβαιώθηκε ήταν το 1963 όταν εξελέγη το φαβορί και καρδινάλιος του Μιλάνου, Τζιοβάνι Μοντίνι ως Παύλος ο ΣΤ’. Το 1978 με το θάνατό του η αλήθει της ρήσης επιεβεβαιώθηκε καθώς ήταν η χρονιά που η Ρωμαιοκαθολική Εκκλησία άλλαξε τρεις Πάπες.

Μετά το θάνατό του εξελέγη Πάπας ο καρδινάλιος Αλμπίνο Λουτσιάνι, ο οποίος πέθανε μετά από ένα μήνα και είχε το όνομα Ιωάννης Παύλος ο Α’. Ακολούθησε η μη αναμενόμενη εκλογή του Καρδιναλίου της Κρακοβίας, Καρόλ Βοϊτίλα, που επέλεξε το όνομα Ιωάννης Παύλος ο Β’. Το δεύτερο Κονκλάβιο του 1978 ήταν το τελευταίο του 20ου αιώνα, καθώς ο Ιωάννης Παύλος ο Β’ παρέμεινε στον παπικό θρόνο μέχρι το θάνατό του το 2005.

Ακολούθησε η εκλογή του Γερμανού Γιόζεφ Ράτζινγκερ που πήρε το όνομα Πάπας Βενέδικτος ΙΣΤ΄ αν και κάποιους ψήφους πήρε στην ψηφοφορία και ο Φραγκίσκος, ο τότε Καρδινάλιος Χόρχε Μάριο Μπεργκόλιο από την Αργεντινή. Όχι αρκετές με το Κονκλάβιο να τον εκλέγει τελικά το 2013 στο θώκο ύστερα από την παραίτηση του Βενέδικτου.

Πότε θα ξεκινήσει το Κονκλάβιο;

Μετά τον θάνατο του Πάπα, ξεκινά στο Βατικανό μια παραδοσιακή περίοδος πένθους εννέα ημερών. Αυτή ονομάζεται Νovendiales.

Η κηδεία του Πάπα θα πρέπει να πραγματοποιηθεί «μεταξύ της τέταρτης και της έκτης ημέρας μετά τον θάνατο». Η κηδεία του Φραγκίσκου έγινε το Σάββατο (26/4) παρουσία χιλιάδων πιστών και δεκάδων ξένων ηγετών.

Η διαδικασία εκλογής νέου Πάπα ξεκινά συνήθως μεταξύ 15 και 20 ημερών μετά τον θάνατο του Ποντίφικα. Ο Καμερλένγκο, είναι ένας καρδινάλιος που επιλέγεται από τον Πάπα και έχει την ευθύνη της οργάνωσης της εκλογικής διαδικασίας του Κονκλαβίου.

Ο νυν Καμερλένγκο είναι ο Καρδινάλιος Κέβιν Φάρελ, ένας ιρλανδικής καταγωγής Αμερικανός ιεράρχης που κατέχει τη θέση από το 2019.

Ο ρόλος του Καμερλένγκο δεν είναι μονοδιάστατος καθώς επιβλέπει και τη διαδικασία της παπικής ταφής. Έχει την ευθύνη για τη χρήση του τελετουργικού σφυριού για την καταστροφή του δαχτυλιδιού που χρησιμοποιούσε ο Πάπας Φραγκίσκος για τη σφράγιση εγγράφων, διασφαλίζοντας ότι δεν θα υπάρχουν πιθανότητες πλαστογράφησης.

Είναι επίσης ο καρδινάλιος που σφραγίζει την πόρτα του γραφείου και του υπνοδωματίου του Πάπα με μια παραδοσιακή κόκκινη κορδέλα.

Πώς λειτουργεί το Κονκλάβιο;

Για να ξεκινήσει η διαδικασία του Κονκλαβίου, υπάρχει μια ειδική πρωινή λειτουργία, μετά την οποία οι 135 καρδινάλιοι σε ηλικία ψήφου συγκεντρώνονται μέσα στην εξαιρετικά διακοσμημένη Καπέλα Σιστίνα. Αυτή είναι η έδρα όλων των Παπικών Κονκλαβίων από το 1858.

Οι κανόνες για την εκλογή ενός πάπα αναθεωρήθηκαν τελευταία φορά το 1996 υπό τον Πάπα Ιωάννη Παύλο Β’ και η διαδικασία έχει παραμείνει σε μεγάλο βαθμό αμετάβλητη από τότε. Μετά τον θάνατο ενός Πάπα, οι καρδινάλιοι πραγματοποιούν μια σειρά συναντήσεων που ονομάζονται γενικές συναθροίσεις για να συζητήσουν το μέλλον της Εκκλησίας.

Ενώ και οι 252 καρδινάλιοι μπορούν να συμμετάσχουν σε αυτές τις συναντήσεις, μόνο 135 είναι κάτω των 80 ετών και επομένως είναι επιλέξιμοι να συμμετάσχουν στο Κονκλάβιο.

Αφού συγκεντρωθούν οι καρδινάλιοι, ηχεί η κραυγή «extra omnes» (όλοι έξω) και οι καρδινάλιοι – οι οποίοι έχουν δώσει όρκο μυστικότητας – θα κλειδωθούν μέσα στο Κονκλάβιο μέχρι να μπορέσουν να επιλέξουν τον νέο Πάπα. Εκτός από τους καρδινάλιους μέσα στην αίθουσα μένουν υπάλληλοι του Βατικανού και γιατροί.

Οι καρδινάλιοι κάθονται και στις δύο πλευρές της Καπέλας Σιστίνα, ενώ ο όρκος μυστικότητας ισχύει και μετά από την εκλογή του νέου επικεφαλής της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας χωρίς την άδεια του οποίου δεν μπορούν να προβούν σε αποκαλύψεις.

Σε αντίθετη περίπτωση κινδυνεύουν με αφορισμό ή απομάκρυνση από τις τάξεις της Εκκλησίας.

Παραδίδουν τα τηλέφωνά τους και δεν επιτρέπονται εφημερίδες, τηλεόραση, γράμματα ή μηνύματα. Το παρεκκλήσι ελέγχεται επίσης για συσκευές ακρόασης πριν και κατά τη διάρκεια του κονκλαβίου.

Οι καρδινάλιοι κοιμούνται και τρώνε σε έναν ειδικά κατασκευασμένο ξενώνα, το σπίτι της Αγίας Μάρθας, κοντά στην Καπέλα Σιστίνα, όπου ζούσε ο Πάπας Φραγκίσκος τα τελευταία 12 χρόνια.

Πρόκειται για μία από τις αλλαγές του 1996 που έκανε ο Πάπας Ιωάννης Παύλος ο Β’. Μέχρι τότε οι καρδινάλιοι κοιμόντουσαν σε ράντζα σε κελιά στο βρίσκονταν περιμετρικά της Καπέλα Σιστίνα. Το πρώτο Κονκλάβιο έγινε στο χώρο το 1492 και από το 1878 μέχρι και σήμερα όλες οι διεργασίες για την εκλογή του νέου Ποντίφικα διεξάγονται εκεί.

Υπάρχει ένα διάλειμμα για προσευχή και περισυλλογή μετά από κάθε επτά ψηφοφορίες. Το μεγαλύτερο σε διάρκεια παπικό Κονκλάβιο στη σύγχρονη ιστορία ήταν το 1922, όταν οι καρδινάλιοι χρειάστηκαν πέντε ημέρες για να επιλέξουν τον νέο τους ηγέτη.

Το σποτέλεσμα του πρώτου γύρου ψηφοφορίας σπάνια αποκαλύπτεται την ίδια ημέρα. Μέσα από ένα μείγμα ομιλιών, προσευχής, περισυλλογής και ενίοτε έντονης αντιπαράθεσης οι καρδινάλιοι επιλέγουν τους υποψηφίους μέσω διαδοχικών γύρων ψηφοφορίας.

Οι εννέα καρδινάλιοι με τους κομβικούς ρόλους

Τα ονόματα εννέα καρδιναλίων επιλέγονται τυχαία για να τελέσουν και να οργανώσουν την ψηφοφορία. Τρεις εξ αυτών γίνονται ελεγκτές και η αποστολή τους είναι να επιβλέπουν την ψηφοφορία. Τρεις ακόμη έχουν την ευθύνη για την συλλογή των ψήφων και τρεις ακόμη τις αναθεωρούν.

Ένας Πάπας εκλέγεται μόνο όταν ένας μόνο υποψήφιος λάβει πλειοψηφία δύο τρίτων. Μερικές φορές οι Πάπες επιλέγονται γρήγορα όταν αναδεικνύεται ένας ισχυρός υποψήφιος. Ωστόσο, από την 34η ψηφοφορία και μετά, το Κονκλάβιο ψηφίζει μόνο μεταξύ των δύο επικρατέστερων που κέρδισαν τις περισσότερες ψήφους στον προηγούμενο γύρο.

Το μεγαλύτερο σε διάρκεια Κονκλάβιο, έλαβε χώρα στα τέλη του δέκατου τρίτου αιώνα. Είχε διάρκεια τριών ετών λόγω έντονων πολιτικών διαμαχών οδηγώντας σε αλλαγή των κανόνων. Χαρακτηριστικό είναι ότι τρεις καρδινάλιοι με δικαίωμα ψήφου πέθαναν κατά τη διάρκεια της διαδικασίας.

Η διαδικασία ψηφοφορίας

Η ψηφοφορία είναι μυστική και εισήχθη το 1621 από τον Γρηγόριο ΙΕ΄ για να προσπαθήσει να αποφύγει την πολιτική διάσταση, αν και το Κονκλάβιο εξακολουθεί και σήμερα να παραμένει εκφραστής αντίπαλων ομάδων καρδιναλίων που επιθυμούν να δουν τον εκλεκτό τους να αναδεικνύεται νικητής.

Κατά τη διάρκεια κάθε ψηφοφορίας, οι καρδινάλιοι γράφουν το όνομα της επιλογής τους. Ιδανικά το κάνουν με παραμορφωμένο γραφικό χαρακτήρα, για να συγκαλύψουν την ταυτότητά τους.

Τα ψηφοδέλτια καίγονται στη συνέχεια σε μια μικρή φωτιά μέσα στην Καπέλα Σιστίνα. Ο μαύρος καπνός που παράγεται από τη φωτιά ενημερώνει στα πλήθη που περιμένουν έξω ότι δεν έχει ακόμη εκλεγεί νέος Πάπας.

Όταν ένας υποψήφιος κερδίσει τελικά τα δύο τρίτα των ψήφων, εκλέγεται Πάπας. Ο Καρδινάλιος Κοσμήτορας καλεί στη συνέχεια τον υποψήφιο μπροστά από το παρεκκλήσι και τον ρωτά αν είναι πρόθυμος να δεχτεί. Εάν η απάντηση είναι ναι, ο νέος Πάπας καλείται να επιλέξει το νέο του παπικό όνομα.

Αν και ο Πάπας θεωρείται διάδοχος του Αγίου Πέτρου, κανένας δεν έχει επιλέξει τον Πέτρο για το παπικό του όνομα, εν μέρει για να αποφύγει τις συγκρίσεις με τον ιδρυτή της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας και εν μέρει λόγω μιας αρχαίας προφητείας ότι ένας νέος πάπας που ονομάζεται Πέτρος θα αναλάβει την εξουσία πριν από το τέλος του κόσμου.

Με έναν Πάπα που έχει πλέον εκλεγεί νόμιμα, τα ψηφοδέλτια καίγονται για άλλη μια φορά με ειδική ουσία που τοποθετείται στη φωτιά και μετατρέπει τον καπνό σε λευκό, προκειμένου να γίνει γνωστό ότι έχει εκλεγεί ένας νέος Ποντίφικας.

Τις εβδομάδες που προηγούνται του Κονκλαβίου, οι ράφτες του Βατικανού ξεκινούν να δημιουργούν τρεις παπικές ρόμπες σε μικρό, μεσαίο και μεγάλο. Ο νέος Πάπας οδηγείται στο Δωμάτιο των Δακρύων δίπλα στην Καπέλα Σιστίνα, όπου φοράει τα νέα του λευκά ράσα και τις κόκκινες παντόφλες.

Στη συνέχεια παρουσιάζεται στα πλήθη που έχουν συγκεντρωθεί στο Βατικανό από το κεντρικό μπαλκόνι της Βασιλικής του Αγίου Πέτρου με τα περίφημα λόγια: «Annuntio vobis gaudium magnum: Habemus Papam!» (Σας ανακοινώνω με μεγάλη χαρά ότι έχουμε έναν Πάπα.)