«Καλώ τον αμερικανικό λαό να συγκεντρωθεί εκείνη την ημέρα στους χώρους λατρείας του και να αποτίσει φόρο τιμής στην μνήμη του (πρώην) προέδρου Τζέιμς Ερλ Κάρτερ του νεότερου. Προσκαλώ κάθε άνθρωπο στον κόσμο που μοιράζεται τη θλίψη μας να ενωθεί μαζί μας» στις τελετές που θα γίνουν για αυτό, ανέφερε ο απερχόμενος πρόεδρος Τζο Μπάιντεν σε εκτελεστικό διάταγμά του που αναρτήθηκε αργά το βράδυ χθες Κυριακή (τοπική ώρα) στον ιστότοπο του Λευκού Οίκου.
Ποιος ήταν
Ο Τζίμι Κάρτερ, ο καλλιεργητής φιστικιών από την Τζόρτζια, ως πρόεδρος των ΗΠΑ πάλευε να ανορθώσει την οικονομία και αντιμετώπισε την κρίση των ομήρων στο Ιράν, αλλά παράλληλα μεσολάβησε ώστε Αίγυπτος και Ισραήλ να υπογράψουν τις ειρηνευτικές συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ.
Για το ανθρωπιστικό του έργο ο Κάρτερ τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης.
Ο Δημοκρατικός πολιτικός εξελέγη 39ος πρόεδρος των ΗΠΑ νικώντας, στις εκλογές του 1976, τον Ρεπουμπλικάνο υποψήφιο Τζέραλντ Φορντ. Παρέμεινε όμως στην προεδρία μόνο για μία θητεία (1977-81) αφού υπέστη βαριά ήττα στις επόμενες εκλογές από τον Ρεπουμπλικάνο πρώην ηθοποιό και κυβερνήτη της Καλιφόρνιας Ρόναλντ Ρίγκαν.
Ο Κάρτερ έζησε περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον πρόεδρο μετά τη λήξη της θητείας του. Τις δεκαετίες που ακολούθησαν απέκτησε τη φήμη ότι ήταν καλύτερος πρώην πρόεδρος απ’ ότι ήταν ως πρόεδρος – κάτι που παραδεχόταν και ο ίδιος.
Το αποκορύφωμα της μοναδικής θητείας του ήταν η υπογραφή, το 1978, των ειρηνευτικών συμφωνιών μεταξύ Ισραήλ και Αιγύπτου, που έφεραν κάποια σταθερότητα στη Μέση. Όμως ταυτόχρονα σημαδεύτηκε από την ύφεση της οικονομίας, τη χαμηλή δημοτικότητα του ιδίου και την κρίση των ομήρων που κράτησε τις 444 τελευταίες ημέρες του στον Λευκό Οίκο.
Τα τελευταία χρόνια ο Κάρτερ αντιμετώπιζε πολλά προβλήματα υγείας, όπως το μελάνωμα που είχε κάνει μεταστάσεις στο ήπαρ και τον εγκέφαλό του. Τον Φεβρουάριο του 2023 αποφάσισε να σταματήσει τις θεραπείες και να λαμβάνει μόνο παρηγορητική φροντίδα. Η σύζυγός του, η Ρόζαλιν, πέθανε τον Νοέμβριο του 2023, σε ηλικία 96 ετών. Εκείνος έμοιαζε εύθραυστος όταν παραβρέθηκε στην κηδεία της, σε αναπηρικό αμαξίδιο.
Όταν ο Κάρτερ έφυγε από τον Λευκό Οίκο ήταν ιδιαίτερα αντιδημοφιλής στους Αμερικανούς, ωστόσο εργάστηκε δυναμικά επί δεκαετίες για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Το 2002 τιμήθηκε με το Νόμπελ Ειρήνης για τις «άοκνες προσπάθειές του να βρει ειρηνικές λύσεις σε διεθνείς συγκρούσεις, να προωθήσει τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα και να δώσει ώθηση στην οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη».
Ο Κάρτερ, όντας κυβερνήτης της Τζόρτζια, ήταν το αουτσάιντερ όταν διεκδίκησε την προεδρία, σε μια περίοδο που η Αμερική συνερχόταν ακόμη από το σκάνδαλο του Γουότεργκεϊτ και την παραίτηση του Ρεπουμπλικάνου προέδρου Ρίτσαρντ Νίξον. «Είμαι ο Τζίμι Κάρτερ και είμαι υποψήφιος για πρόεδρος. Δεν θα σας πω ποτέ ψέματα» υποσχέθηκε στους ψηφοφόρους, με ένα πλατύ χαμόγελο.
Όταν του ζητήθηκε να αξιολογήσει την προεδρία του, σε ένα ντοκιμαντέρ του 1991, ο ίδιος είπε: «Η μεγαλύτερη αποτυχία που είχαμε ήταν η πολιτική. Ποτέ δεν μπόρεσα να πείσω τον αμερικανικό λαό ότι ήμουν ισχυρός ηγέτης».
Παρά τις δυσκολίες του κατά τη διάρκεια της θητείας του, ο Κάρτερ ήταν ασυναγώνιστος ως πρώην πρόεδρος. Κέρδισε την παγκόσμια αναγνώριση ως ακούραστος υπερασπιστής των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ως η φωνή των αδικημένων, ως ηγέτης στη μάχη κατά της πείνας και της φτώχειας – έτσι κέρδισε και τον σεβασμό που του έλειπε στον Λευκό Οίκο.
Αγωνίστηκε για τα ανθρώπινα δικαιώματα και την επίλυση κρίσεων σε όλον τον κόσμο, από την Αιθιοπία και την Ερυθραία μέχρι τη Βοσνία και την Αϊτή. Το Κέντρο Κάρτερ της Ατλάντας έστελνε διεθνείς ομάδες παρατηρητών σε εκλογές παντού.
Από τα εφηβικά του χρόνια, ο Κάρτερ ήταν δάσκαλος στο κατηχητικό της Εκκλησίας των Βαπτιστών και μιλούσε ανοιχτά για τη θρησκευτική πίστη του και έφερε μια ισχυρή αίσθηση ηθικής στην προεδρία. Προσπάθησε επίσης να αποβάλει τη μεγαλοπρέπεια του αξιώματός του, όπως για παράδειγμα όταν περπάτησε, αντί να πάει με λιμουζίνα, στην ορκωμοσία του.
Η Μέση Ανατολή βρέθηκε στο επίκεντρο της εξωτερικής πολιτικής του. Η ειρηνευτική συμφωνία του 1979, που βασίστηκε στις συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ, τερμάτισε την εμπόλεμη κατάσταση μεταξύ Αιγύπτου και Ισραήλ. Ο Κάρτερ έφερε τον τότε πρόεδρο της Αιγύπτου Ανουάρ Σαντάτ και τον πρωθυπουργό του Ισραήλ Μεναχέμ Μπεγκίν στο Κάμπ Ντέιβιντ, την προεδρική εξοχική κατοικία, για συνομιλίες. Αργότερα, όταν άρχισε να διαφαίνεται ότι οι συμφωνίες κατέρρεαν, έσωσε την κατάσταση πηγαίνοντας ο ίδιος στο Κάιρο και την Ιερουσαλήμ.
Με τη συμφωνία, το Ισραήλ αποχώρησε από τη χερσόνησο του Σινά και οι δύο χώρες σύναψαν διπλωματικές σχέσεις. Οι δύο ηγέτες τους τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης το 1978.
Μέχρι το 1980 ωστόσο, τα θέματα που κυριαρχούσαν ήταν οικονομικά: ο διψήφιος πληθωρισμός, τα επιτόκια που υπερέβαιναν το 20%, η τιμή του αερίου που ανέβαινε συνεχώς. Παράλληλα, η κρίση των ομήρων του Ιράν ήταν ντροπιαστική για την Αμερική. Τα προβλήματα αυτά αμαύρωσαν την προεδρία του Κάρτερ και υπονόμευσαν τις πιθανότητές του για μια δεύτερη θητεία.
Η κρίση των ομήρων
Στις 4 Νοεμβρίου 1979, ισλαμιστές φοιτητές, πιστοί στον Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, εισέβαλαν στην πρεσβεία των ΗΠΑ στην Τεχεράνη, έπιασαν ομήρους τους Αμερικανούς που βρίσκονταν εκεί και απαίτησαν την επιστροφή του σάχη Μοχαμάντ Ρεζά Παχλαβί στη χώρα του, προκειμένου να δικαστεί. Ο σάχης νοσηλευόταν εκείνη την περίοδο στις ΗΠΑ.
Οι Αμερικανοί αρχικά στήριξαν τον Κάρτερ, όμως η προσπάθεια διάσωσης των ομήρων, τον Απρίλιο του 1980 κατέληξε στον θάνατο οκτώ Αμερικανών στρατιωτών. Η τελική ταπείνωση για τον 39ο πρόεδρο ήταν ότι το Ιράν απελευθέρωσε τους ομήρους λίγα λεπτά αφού ορκίστηκε νέος πρόεδρος ο Ρίγκαν, στις 20 Ιανουαρίου 1981.
Σε μια άλλη κρίση, ο Κάρτερ μποϊκοτάρισε τους Ολυμπιακούς Αγώνες της Μόσχας, το 1980, σε ένδειξη διαμαρτυρίας για την εισβολή της τότε ΕΣΣΔ στο Αφγανιστάν. Αδιαφορώντας για το μποϊκοτάζ, οι Σοβιετικοί παρέμειναν στο Αφγανιστάν επί μία δεκαετία.
Ο Τζέιμς Ερλ Κάρτερ Τζούνιος γεννήθηκε την 1η Οκτωβρίου 1924 στο Πλέινς της Τζόρτζια. Αποφοίτησε από τη Ναυτική Ακαδημία το 1946, υπηρέτησε στο πρόγραμμα των πυρηνοκίνητων υποβρυχίων και έφυγε από τον στρατό για να διαχειριστεί το οικογενειακό αγρόκτημα, όπου καλλιεργούσαν φιστικιές.
Το 1946 παντρεύτηκε τη σύζυγό του, τη Ρόζαλιν, με την οποία απέκτησαν τρεις γιους και μια κόρη. Χαρακτήριζε τον γάμο τους «το σημαντικότερο πράγμα στη ζωή του».
Ο Κάρτερ έγινε εκατομμυριούχος, εξελέγη στην Πολιτειακή Βουλή της Τζόρτζια και στη συνέχεια εξελέγη κυβερνήτης της Πολιτείας, μεταξύ 1971-75.
Έγραψε περισσότερα από 24 βιβλία, από τα απομνημονεύματά του ως πρόεδρος μέχρι παιδικά παραμύθια και ποίηση, καθώς επίσης και έργα που αφορούσαν τη διπλωματία και τη θρησκευτική πίστη του.
