Καθώς η κλιματική αλλαγή κάνει τους καύσωνες εντονότερους και συχνότερους, αυξάνονται και οι ανησυχίες για τις νευρολογικές συνέπειες της ακραίας ζέστης.
Σε εκτενές άρθρο του BBC, ειδικοί περιγράφουν πώς ο ανθρώπινος εγκέφαλος –ένα όργανο εξαιρετικά ευαίσθητο στη θερμοκρασία– ήδη υποφέρει και τα πράγματα μπορεί να επιδεινωθούν καθώς οι καύσωνες γίνονται πιο έντονοι λόγω της κλιματικής αλλαγής.
Η ιστορία του Τζέικ, ενός Βρετανού αγοριού με σύνδρομο Dravet, είναι χαρακτηριστική. Σε ηλικία μόλις πέντε μηνών, παρουσίασε την πρώτη του επιληπτική κρίση στη διάρκεια καύσωνα. Από τότε, κάθε καλοκαίρι συνοδεύεται από νέα επεισόδια. Σήμερα, στα 13 του, ζει με μια νευρολογική πάθηση που επιδεινώνεται από τη ζέστη.
Ο καθηγητής Sanjay Sisodiya, νευρολόγος στο University College London, εξηγεί ότι πρόκειται απλώς για μία από τις πολλές ασθένειες που γίνονται χειρότερες με την αύξηση της θερμοκρασίας: επιληψία, εγκεφαλικά, σκλήρυνση κατά πλάκας, ημικρανίες και άλλες. Μόνο στην καύσωνα του 2003 στην Ευρώπη, περίπου 7% των θανάτων σχετίζονταν με νευρολογικές επιπλοκές. Αντίστοιχα στοιχεία καταγράφηκαν και το 2022 στη Βρετανία.
Ο εγκέφαλος δεν αντέχει τη ζέστη
Ακόμα και οι υγιείς εγκέφαλοι επηρεάζονται: η αϋπνία, η κατάθλιψη, η επιθετικότητα και η μειωμένη συγκέντρωση είναι συχνές σε περιόδους καύσωνα. Ο εγκέφαλος παράγει τη δική του θερμότητα, που πρέπει συνεχώς να αποβάλλεται μέσω της κυκλοφορίας του αίματος – μια λειτουργία που διαταράσσεται όταν το σώμα υπερθερμαίνεται.
Σε άτομα με νευρολογικές διαταραχές, το πρόβλημα είναι εντονότερο: κάποιες ασθένειες εμποδίζουν την εφίδρωση ή αλλοιώνουν τη θερμορύθμιση. Επίσης, φάρμακα όπως αυτά για τη σχιζοφρένεια κάνουν τον οργανισμό πιο ευάλωτο σε θερμοπληξία και αιφνίδιο θάνατο λόγω θερμότητας.
Ηλικιωμένοι με άνοια κινδυνεύουν ιδιαιτέρως: αφενός ρυθμίζουν δυσκολότερα τη θερμοκρασία τους, αφετέρου μπορεί να ξεχάσουν να ενυδατωθούν ή να αποφύγουν την έκθεση στον ήλιο. Οι εισαγωγές στα νοσοκομεία και οι θάνατοι αυξάνονται δραματικά σε κάθε κύμα καύσωνα.
Όλοι κινδυνεύουν – από τις εγκύους μέχρι τους οικονομικά αδύναμους
Μελέτη σε 25 χώρες έδειξε ότι στις πιο ζεστές ημέρες προστίθενται δύο επιπλέον θάνατοι ανά 1.000 από ισχαιμικά εγκεφαλικά. Σε παγκόσμια κλίμακα, αυτό σημαίνει πάνω από 10.000 πρόσθετοι θάνατοι τον χρόνο. Οι φτωχότερες χώρες επηρεάζονται δυσανάλογα περισσότερο.
Η ζέστη επηρεάζει και την εγκυμοσύνη: σύμφωνα με τη Jane Hirst του Imperial College London, η έκθεση σε καύσωνα συνδέεται με αύξηση κατά 26% στις πρόωρες γεννήσεις – γεγονός που μπορεί να προκαλέσει νευροαναπτυξιακά προβλήματα.
Η υψηλή θερμοκρασία αποδυναμώνει και τον αιματοεγκεφαλικό φραγμό, αφήνοντας τοξίνες, ιούς και βακτήρια να εισέλθουν στον εγκέφαλο. Με την επέκταση των κουνουπιών λόγω του κλίματος, ιοί όπως ο Ζίκα ή ο δάγγειος πυρετός ίσως εξαπλωθούν περισσότερο.
Δεν γνωρίζουμε ακόμα αν η μεγαλύτερη απειλή είναι η μέγιστη θερμοκρασία, η διάρκεια του καύσωνα ή οι θερμές νύχτες. Ούτε γιατί κάποιοι άνθρωποι αντέχουν καλύτερα τη ζέστη. Ίσως παίζουν ρόλο και γενετικοί παράγοντες, όπως εκτιμά ο Sisodiya.
«Αυτό που βλέπουμε σήμερα σε ανθρώπους με νευρολογικές παθήσεις, ίσως αύριο αφορά και τον γενικό πληθυσμό», προειδοποιεί.
Ο πλανήτης καίγεται. Και η εποχή του «βρασμένου εγκεφάλου» μόλις ξεκίνησε.
